Συνέντευξη Κ. Γεμενετζή για το Mad In Greece
Ο Κώστας Γεμενετζής είναι ιατρός – αναλυτής. Εκπαιδεύτηκε τη δεκαετία του 1970 στο Ινστιτούτο της Daseinsanalyse της Ζυρίχης και το 2004 ίδρυσε την Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής και Φαινομενολογικής Ανάλυσης και Ψυχοθεραπείας. Έχει γράψει και μεταφράσει πολλά κείμενα, τα περισσότερα από τα οποία είναι ελεύθερα προσβάσιμα στον ιστότοπό του. Στην διαδρομή μου ως ψυχοθεραπεύτρια είχα την τύχη να τον έχω δάσκαλο και επόπτη.
Δίπλα του έμαθα ότι η ψυχοθεραπεία είναι συνάντηση και ότι το ζητούμενο αυτής είναι η συνομιλία με το εκάστοτε φαινόμενο. Η ψυχοθεραπεία ως συνάντηση δεν παθολογικοποιεί την δυσφορία και δεν ψυχολογικοποιεί την ανθρώπινη εμπειρία, παρά στέκεται με σεβασμό και τρυφερότητα μπροστά στα φαινόμενα. Δεν ψάχνει για εξηγήσεις και εύκολες λύσεις, αλλά επιτρέπει στον άνθρωπο να αρθρώσει την εμπειρία του, δίνει χώρο και χρόνο χωρίς να εξουσιάζει ή να κατευθύνει. Όπως λέει και ο ίδιος, «στην ανάλυση κάπου ο θεραπευτής χρειάζεται να ξεχάσει ότι είναι θεραπευτής και ο ασθενής να ξεχάσει ότι είναι ασθενής».
Η παρακάτω συνέντευξη διεξήχθη γραπτώς το φθινόπωρο του 2023.
Στο Mad In Greece θεωρούμε ότι η ψυχιατρική διάγνωση υστερεί σε εγκυρότητα, ότι δηλαδή κατατάσσει τους ανθρώπους σε κατηγορίες με βάση κάποια αυθαίρετα κριτήρια, με αποτέλεσμα να αποτυγχάνει να αποτυπώσει την εμπειρία των ανθρώπων που βιώνουν κάποιου είδους ψυχική δυσφορία. Όπως το έχει θέσει η κλινική ψυχολόγος Lucy Johnstone, η ψυχιατρική διάγνωση οδηγεί στην απώλεια του νοήματος ‘μετατρέποντας ανθρώπους με προβλήματα σε ασθενείς με διαταραχές’. Για να το θέσουμε διαφορετικά, θα λέγαμε ότι ιατρικοποιεί και παθολογικοποιεί τον ανθρώπινο πόνο. Μπορείτε να μας πείτε πώς εσείς αντιλαμβάνεστε τη φύση του ανθρώπινου πόνου αλλά και τις συνέπειες της χρήσης διαγνωστικών κατηγοριών;
Η ψυχοθεραπεια, οπως την ασκω, σημαινει παντα μια συναντηση μεταξυ δυο ανθρωπων που ειναι μοναδικη, δηλαδη δεν ειναι δυνατον να επικαλειται γενικες κατηγοριες. Ετσι στην ψυχοθεραπευτικη συναντηση η διαγνωση δεν ειναι θεμα. Ακομη, στην ψυχοθεραπεια παντα, δεν εχει πολυ νοημα να μιλησει κανεις γενικα για τον ανθρωπινο πονο. Πολυ περισσοτερο νοημα εχει το να ακουσει κανεις, και το ελευθερο ακουσμα ειναι η μονη δυνατοτητα να εκφραστει εκεινη η μοναδικοτητα του Αλλου, ακομα και στην εμπειρια του πονου.
Είναι γνωστό ότι τις τελευταίες δεκαετίες αυξάνεται διαρκώς η χρήση ψυχοφαρμάκων, με τη χρήση αντικαταθλιπτικών να έχει κάτι παραπάνω από διπλασιαστεί από το 2000 έως το 2020, ενώ ταυτόχρονα η αποτελεσματικότητα και η ασφάλειά τους αποδεικνύονται εξαιρετικά αμφιλεγόμενες. Μπορείτε να σχολιάσετε αυτή την αυξανόμενη τάση; Δείχνει κάτι για τον τρόπο που ως κοινωνία αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε τον πόνο;
Καταρχην μπορει να ειπωθει οτι το marketing των φαρμακευτικων εταιρειων υπηρξε καθοριστικο ηδη για την καθιερωση του ορου “καταθλιψη”. Στην Ελβετια εργαστηκα σε μια ψυχιατρικη κλινικη στην οποια κατα την δεκαετια του ’50 εγιναν οι πρωτες δοκιμες του πρωτου αντικαταθλιπτικου φαρμακου, του Tofranil. Απο νοσηλευτες που ειχαν να συμπληρωνουν τα σχετικα ερωτηματολογια ακουσα οτι ο διευθυντης τους υπαγορευε τι προκειται να δουν…
Γενικοτερα με το θεμα των ψυχοφαρμακων δεν εχω ασχοληθει και δεν ειμαι σε θεση να εκφερω συγκροτημενη αποψη. Αυτο που ισως μπορω να πω ειναι οτι η οποια ανακουφιση μπορει να μου παρεχεται με το ψυχοφαρμακο εχει ενα τιμημα: κατι απο εμενα ναρκωνεται, καταστελλεται.
Πώς αντιλαμβάνεστε το ρόλο της επιστήμης στην ίαση του ανθρώπινου βάσανου; Σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο, θεωρείτε, ότι η κλινική ψυχολογία και κάποιες μορφές ψυχοθεραπείας μπορεί να παραπλανούν ή και να βλάπτουν τους ανθρώπους που θέλουν να βοηθήσουν;
Το θεμα με τον επιστημονικο τροπο σκεψης, τον οποιο ενστερνιζονται και οι περισσοτερες ψυχοθεραπευτικες μεθοδοι, ειναι ο εγκλωβισμος στην γνωση και η απατηλη ιδεα οτι αν γνωρισω ενα ανθρωπινο προβλημα, αυτο θα οδηγησει στην λυση του. Η επιστημη αγνοει οτι η γνωση ειναι ενας μονον τροπος αναφορας στα πραγματα, και, οσον αφορα το εδω ζητουμενο, δεν ειναι καν ο σημαντικοτερος.
Γνωρίζουμε ότι ως ψυχοθεραπευτής έχετε επιρροές από διάφορα ρεύματα της φιλοσοφίας, όπως η ερμηνευτική φαινομενολογία και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι. Τι έχει να προσφέρει η φιλοσοφία στην ψυχοθεραπεία;
Τα πραγματα που αφορουν τον ανθρωπο διολου δεν εξαντλουνται με την ψυχολογια. Για τον ευηκοο θεραπευτη η φιλοσοφια μπορει να παρασχει μια ευρυτητα του βλεμματος που θα του επιτρεψει να ανταποκρινεται επαρκεστερα στα θεματα που ανακυπτουν κατα την θεραπευτικη συναντηση. Ομως αυτος ειναι ενας μονο δρομος. Δεν θα ισχυριζομουν οτι ειναι ο μοναδικος.
Στη φαινομενολογική ψυχοθεραπεία γίνεται λόγος για προδράμουσα μέριμνα ως ο βασικός τρόπος με τον οποίο ανταποκρίνεται η θεραπεύτρια. Ποια είναι η διαφορά αυτής της στάσης με τη στάση ενός συμβατικού ψυχιάτρου ή επαγγελματία ψυχικής υγείας;
Η βασικη διαφορα ειναι οτι ο “συμβατικος ψυχιατρος” αναλαμβανει την ιαση, την κανει δηλαδη δικη του υποθεση, οπως συμβαινει με την κλασσικη ιατρικη. Στην “φαινομενολογικη ψυχοθεραπεια”, και βεβαια για εκεινον που ειναι προθυμος να την αναζητησει και να την ακολουθησει, ο θεραπευτης, “προδραμοντας”, με την τεχνη του, ανοιγει τον χωρο στον οποιο ο πελατης του μπορει, με τον δικο του τροπο, να κινηθει και, στις ευτυχεις περιπτωσεις, να ανασανει περισσοτερο ελευθερα.
Τι σημαίνει ότι η θεραπεύτρια θεραπεύει με το ζωντανό της παράδειγμα; Είναι αυτός ένας τρόπος να πούμε ότι η προσωπική εμπειρία είναι μία πιο ουσιαστική μορφή γνώσης από αυτή που αποκομίζουμε από τα βιβλία και τις διαλέξεις;
Ναι. Και ακομα θα πει οτι ο ψυχοθεραπευτης δεν μπορει απλα να εφαρμοζει μια μεθοδο. Ο δασκαλος δεν φτανει να διδασκει τον νομο, αλλα και να τον κρατει. Ειναι οπως στην παιδαγωγικη: στο παιδι δεν θα εντυπωθουν τα λογια του γονεα αλλα το ζωντανο του παραδειγμα.
Στα σεμινάριά σας, εάν το διατυπώνω σωστά, έχετε μιλήσει για την ψυχοθεραπεία ως τον τόπο όπου ο άνθρωπος ‘μαθαίνει να πονά’. Ίσως για την κοινή λογική αυτή η φράση ακούγεται παράδοξη, εφόσον οι άνθρωποι υποτίθεται πως κάνουν ψυχοθεραπεία προκειμένου να απαλλαχθούν από το βάσανό τους. Τι θα απαντούσατε; Πώς εννοείτε αυτή την εκπαίδευση στον πόνο;
Το βασανο συχνα δεν συμβαινει στον πονο αλλα στους διαφορους τροπους αποφυγης του πονου. Το ιαματικο δεν ειναι η εξαλειψη του πονου απο την ζωη, αυτο ειναι αδυνατο, αλλα η εξοικειωση με την δυνατοτητα ο πονος να μην αποφευγεται αλλα να “κατοικειται”.
Θα είχατε κάτι άλλο να μοιραστείτε μαζί μας σχετικά με την πράξη της ψυχοθεραπείας;
Ειναι οπως με το κολυμπι: Με τα λογια δεν γνωριζεις να κολυμπας. Χρειαζεται να μπεις στο νερο!