Ένα πρόσφατο άρθρο στο Mad in America παρουσιάζει μια νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο στο Psychological Medicine, στην οποία μελετήθηκε η σχέση μεταξύ των εκστρατειών ενημέρωσης για την ΔΕΠ-Υ και των εσφαλμένων αυτοδιαγνώσεων, καθώς και η επίδραση της εκπαίδευσης “nocebo” στην μετρίαση των εσφαλμένων αυτοδιαγνώσεων. Την έρευνα ηγήθηκε η Dasha Sandra στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, στον Καναδά.
Η έρευνα υποστηρίζει πως υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι τέτοιες προσπάθειες ευαισθητοποίησης μπορεί να προκαλέσουν περιττή αυτοδιάγνωση, αλλά και επιδείνωση των συμπτωμάτων. Ακόμα, έδειξε πως περίπου το ένα τέταρτο “υγιών” νέων ενηλίκων ήδη πιστεύουν πως έχουν ΔΕΠ-Υ (28%) και πως αυτός ο αριθμός έφτασε σε παραπάνω από τον μισό πληθυσμό που πήραν μέρος στην έρευνα (58%), μετά την παρακολούθηση μιας ενημερωτικής καμπάνιας για την ΔΕΠ-Υ. Η μελέτη αφορούσε “υγιείς” νέους ενήλικες, δηλαδή άτομα που δεν πληρούσαν τα κριτήρια για την διάγνωση ΔΕΠ-Υ, ούτε είχαν κάποια άλλη ψυχιατρική διάγνωση, ή ιστορικό χρήσης φαρμακευτικής αγωγής.
Η ερευνητική ομάδα ανέπτυξε μια πολυδιάσταση παρέμβαση, που ονομάζεται εκπαίδευση “nocebo”. Η παρέμβαση βασίστηκε στις αρχές του φαινομένου “nocebo”, όπου οι αρνητικές προσδοκίες μπορεί να προκαλέσουν εσφαλμένη απόδοση συμπτωμάτων και επιδείνωσή τους. Η έρευνα εξέτασε κατά πόσο η εκπαίδευση των νέων σχετικά με το εν λόγω φαινόμενο, μπορούσε να μετριάσει την εσφαλμένη αυτοδιάγνωση και την επιδείνωση των συμπτωμάτων.
Είπαν στους συμμετέχοντες ότι η δραστηριότητα αφορούσε τον έλεγχο ποιότητας κάποιων εργαστηρίων υγείας. Χωρίστηκαν τυχαία σε τρεις ομάδες:
Workshop ενημέρωσης για τη ΔΕΠ-Υ
Workshop ενημέρωσης για τη ΔΕΠ-Υ + εκπαίδευση για το φαινόμενο nocebo
Ομάδα ελέγχου (εργαστήριο για τον ύπνο και τα όνειρα)
Οι συμμετέχοντες αξιολογήθηκαν αμέσως μετά το πρόγραμμα και ξανά μία εβδομάδα αργότερα. Η αυτοδιάγνωση μετρήθηκε σε κλίμακα 1–5 που έδειχνε πόσο συμφωνούσαν με τη δήλωση «Πιστεύω ότι έχω ΔΕΠ-Υ». Βαθμολογία 3 ή υψηλότερη θεωρήθηκε ως συμφωνία.
Πριν από την παρέμβαση, περισσότεροι από το ένα τέταρτο των συμμετεχόντων ήδη πίστευαν ότι είχαν ΔΕΠ-Υ: 28% στην ομάδα 1, 26% στην ομάδα 2 και 29% στην ομάδα 3.
Μετά την παρέμβαση, ο αριθμός όσων πίστευαν ότι είχαν ΔΕΠ-Υ αυξήθηκε στο 58% στην ομάδα 1 και στο 41% στην ομάδα 2. Στην ομάδα ελέγχου ο αριθμός μειώθηκε ελαφρώς στο 27%.
Μία εβδομάδα αργότερα, το ποσοστό παρέμεινε στο 52% για την ομάδα 1, αλλά είχε μειωθεί στο 35% για την ομάδα 2. Στην ομάδα ελέγχου αυξήθηκε ελαφρώς στο 30%.
Μία εξήγηση είναι ότι η αύξηση στην αυτοδιάγνωση θα μπορούσε να οφείλεται στο ότι άτομα με υποκλινικά συμπτώματα συνειδητοποιούν πως, παρότι μπορεί να μην πληρούν τα κριτήρια για επίσημη διάγνωση, τα συμπτώματα αντανακλούν μια πραγματική ΔΕΠ-Υ. Ωστόσο, οι ερευνητές γράφουν ότι αυτή δεν είναι μια εύλογη εξήγηση: υψηλότερες βαθμολογίες συμπτωμάτων ΔΕΠ-Υ δεν συνδέθηκαν με την αυξημένη αυτοδιάγνωση και οι αξιολογήσεις των συμπτωμάτων δεν άλλαξαν μετά την παρέμβαση.
Οι ερευνητές επίσης καταλήγουν ότι η άρση του τυφλού χαρακτήρα των δοκιμών δεν επηρέασε τα αποτελέσματα, καθώς ο στατιστικός αποκλεισμός των 12 ατόμων που μάντεψαν τον πραγματικό σκοπό της μελέτης δεν άλλαξε τα ευρήματα.
Ποια είναι τα δεινά μιας λανθασμένης αυτοδιάγνωσης; Οι ερευνητές γράφουν ότι, ενώ μπορεί να είναι καθησυχαστικό να εξηγεί κανείς τα συγκεχυμένα στοιχεία της ζωής ενός νέου ενήλικα, το να τα αποδίδει εσφαλμένα σε μια «ασθένεια» μπορεί να παρεμποδίσει την υγιή ανάπτυξη της ταυτότητας και να οδηγήσει σε αυξημένα προβλήματα ψυχικής υγείας, υπερδιάγνωση και ιατρικοποίηση.
«Η νεαρή ενήλικη ζωή είναι μια κρίσιμη περίοδος για την ανάπτυξη μιας σταθερής και συνεκτικής ταυτότητας· η προσφορά μιας ξεκάθαρης ετικέτας και εξήγησης για κατά τα άλλα συγκεχυμένες εμπειρίες αυτής της περιόδου μπορεί να είναι ιδιαίτερα δελεαστική, αλλά ενδέχεται να προκαλέσει μακροχρόνιες αρνητικές συνέπειες, όπως μη προσαρμοστικούς τρόπους αντιμετώπισης ή συμπεριφορές αναζήτησης βοήθειας», γράφουν οι ερευνητές.
Προσθέτουν ακόμη ότι «οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης μπορούν σαφώς να προκαλέσουν λανθασμένη αυτοδιάγνωση σε μια σειρά παθήσεων. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να συμβάλει στην αύξηση των αυτοαναφερόμενων προβλημάτων ψυχικής υγείας μεταξύ των νέων, στην υπερδιάγνωση, στην υπερβολική χρήση υπηρεσιών και σε μη προσαρμοστικούς τρόπους αντιμετώπισης».
Καταλήγουν, συνεπώς, ότι η εκπαίδευση για το φαινόμενο nocebo θα πρέπει να ενσωματωθεί στις προσπάθειες ενημέρωσης για την ψυχική υγεία, ιδιαίτερα σε χώρους όπως τα σχολεία, που εστιάζουν σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες.
Δείτε το άρθρο στα αγγλικά εδώ
Ολόκληρη η επιστημονική δημοσίευση:
Sandra, D. A., Segal, Z., Majoo, S., Sistanis, A., Burke, M. J., & Inzlicht, M. (2025). Inform and do no harm: Nocebo education reduces false self-diagnosis caused by mental health awareness. Psychological Medicine, 55, e330. (Full text)
Η Πολυξένη Θάνου γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1992 στην Αθήνα, όπου μεγάλωσε και ζει ακόμα. Ασχολείται με τις παραστατικές τέχνες από το 2014. Από το φθινόπωρο του 2022 συντονίζει την ομάδα θέατρου του Δικτύου “Ακούγοντας Φωνές”.
