Για να αξιολογήσουμε την αξία των ψυχιατρικών φαρμάκων, είναι χρήσιμο να κατανοήσουμε πώς “δρουν” στον εγκέφαλο, και πώς ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται στην παρουσία του φαρμάκου.

Πώς επικοινωνούν οι νευρώνες του εγκεφάλου

Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 100 δισεκατομμύρια νευρώνες στον εγκέφαλο. Τα μηνύματα μεταφέρονται κατά μήκος των νευρωνικών οδών στον εγκέφαλο μέσω μορίων, γνωστών ως νευροδιαβιβαστές, που δρουν ως “χημικοί αγγελιοφόροι”.

Ο πρώτος νευρώνας (που στέλνει) απελευθερώνει έναν νευροδιαβιβαστή στο μικροσκοπικό κενό μεταξύ των νευρώνων, γνωστό ως συναπτική σχισμή, και στη συνέχεια ο νευροδιαβιβαστής συνδέεται με υποδοχείς στον δεύτερο νευρώνα. Ο νευροδιαβιβαστής λέγεται ότι ταιριάζει στον υποδοχέα όπως ένα “κλειδί σε μια κλειδαριά”.

Αυτή η δράση σύνδεσης είτε προκαλεί την πυροδότηση του δεύτερου (λαμβάνοντος) νευρώνα είτε αναστέλλει την πυροδότησή του. Μια διεγερτική απόκριση μεταφέρει το μήνυμα κατά μήκος της νευρωνικής οδού, ενώ μια ανασταλτική απόκριση αποσβένει αυτή τη νευρωνική δραστηριότητα. Για να τερματιστεί το μήνυμα, ο χημικός αγγελιοφόρος “μεταφέρεται” στη συνέχεια πίσω στον πρώτο νευρώνα και αποθηκεύεται για μετέπειτα επαναχρησιμοποίηση.

Εικόνα: GSLC, Πανεπιστήμιο της Γιούτα

Η υπόθεση της χημικής ανισορροπίας

Στη δεκαετία του 1960, οι ερευνητές ανακάλυψαν πώς τα αντιψυχωτικά και τα αντικαταθλιπτικά παρεμβαίνουν σε αυτή τη διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων, και οι ανακαλύψεις τους οδήγησαν στην υπόθεση ότι οι ψυχικές διαταραχές οφείλονται σε χημικές ανισορροπίες στον εγκέφαλο, οι οποίες στη συνέχεια “διορθώνονται” ή επανέρχονται στο φυσιολογικό με τα ψυχιατρικά φάρμακα.

Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε ότι τα αντικαταθλιπτικά αυξάνουν τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη στον εγκέφαλο, και έτσι οι ερευνητές υπέθεσαν ότι η κατάθλιψη οφείλεται στην έλλειψη σεροτονίνης. Τα αντιψυχωτικά βρέθηκαν να μπλοκάρουν τις οδούς της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, και έτσι οι ερευνητές υπέθεσαν ότι η σχιζοφρένεια οφείλεται σε υπερβολική ποσότητα ντοπαμίνης.

Για να ελέγξουν αυτές τις υποθέσεις, οι ερευνητές διεξήγαγαν μελέτες για να διαπιστώσουν αν τα άτομα με κατάθλιψη παρουσίαζαν έλλειψη σεροτονίνης στον εγκέφαλο ή αν τα άτομα με σχιζοφρένεια παρουσίαζαν όντως υπερβολική δραστηριότητα ντοπαμίνης. Δεκαετίες ερευνών απέτυχαν να επιβεβαιώσουν τις υποθέσεις.

Το 2005, ο Kenneth Kendler, αρχισυντάκτης του Psychological Medicine, συνόψισε αυτά τα ερευνητικά ευρήματα με τον εξής τρόπο: “Κυνηγήσαμε απλουστευμένες νευροχημικές εξηγήσεις για τις ψυχιατρικές διαταραχές και δεν τις βρήκαμε”.

Ένα παράδειγμα για την κατανόηση των ψυχοτρόπων φαρμάκων

Σε ένα άρθρο του 1996, ο τότε διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας (NIMH) των Ηνωμένων Πολιτειών Stephen Hyman παρείχε μια καλή περιγραφή του τρόπου με τον οποίο τα ψυχιατρικά φάρμακα στην πραγματικότητα “λειτουργούν”. Τα φάρμακα γίνονται καλύτερα κατανοητά ως παράγοντες που δημιουργούν ανωμαλίες στη λειτουργία του εγκεφάλου.

Όλα τα ψυχοτρόπα φάρμακα, σημείωσε ο Hyman, διαταράσσουν τη φυσιολογική δραστηριότητα των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος, ωστόσο, διαθέτει διάφορους μηχανισμούς ανατροφοδότησης για την εποπτεία της δραστηριότητας των νευροδιαβιβαστών και, ως απάντηση στη διαταραχή της φυσιολογικής λειτουργίας του από το φάρμακο, περνάει από μια σειρά “αντισταθμιστικών προσαρμογών”. Ο εγκέφαλος προσπαθεί να διατηρήσει τη φυσιολογική του λειτουργία.

Για παράδειγμα, εάν ένα φάρμακο αυξάνει τα επίπεδα σεροτονίνης, ο εγκέφαλος μειώνει τη δική του σεροτονινεργική δραστηριότητα. Εάν ένα φάρμακο μπλοκάρει τους υποδοχείς ντοπαμίνης, τότε ο εγκέφαλος αυξάνει τη δική του ντοπαμινεργική δραστηριότητα. Και ούτω καθεξής. Στο τέλος αυτής της αντισταθμιστικής διαδικασίας, έγραψε ο Hyman, ο εγκέφαλος λειτουργεί πλέον με τρόπο που είναι “ποιοτικά καθώς και ποσοτικά διαφορετικός από τη φυσιολογική κατάσταση”.

Αυτό είναι το κρίσιμο στοιχείο που πρέπει να κατανοήσουμε: όλα τα ψυχιατρικά φάρμακα διαταράσσουν τη φυσιολογική λειτουργία των νευροδιαβιβαστών και αυτό οδηγεί σε αντισταθμιστικές αλλαγές που αφήνουν τον εγκέφαλο να λειτουργεί με μη φυσιολογικό τρόπο.

Αντιψυχωτικά

Τα αντιψυχωτικά πρώτης γενιάς μπλοκάρουν τους υποδοχείς ντοπαμίνης και έτσι εμποδίζουν τη φυσιολογική μετάδοση μηνυμάτων κατά μήκος των ντοπαμινεργικών οδών σε τρεις περιοχές του εγκεφάλου: τους μετωπιαίους λοβούς, το μεταιχμιακό σύστημα και τα βασικά γάγγλια. Σε απάντηση, ο εγκέφαλος αυξάνει την πυκνότητα των υποδοχέων ντοπαμίνης του. Πλέον ο εγκέφαλος είναι “υπερευαίσθητος” στην ντοπαμίνη.

Τα αντιψυχωτικά δεύτερης γενιάς, τα οποία κυκλοφορούσαν στην αγορά ως “άτυπα αντιψυχωτικά”, είναι όλα παράγοντες ευρείας δράσης. Εκτός από το μπλοκάρισμα των υποδοχέων της ντοπαμίνης, μπορούν επίσης να συνδεθούν με σεροτονινεργικούς, ισταμινεργικούς, αδρενεργικούς και μουσκαρινικούς υποδοχείς. Ως επί το πλείστον, τα αντιψυχωτικά δεύτερης γενιάς παρεμποδίζουν τη διέλευση των μηνυμάτων κατά μήκος αυτών των διαφόρων νευρωνικών οδών, πυροδοτώντας έναν καταιγισμό αντισταθμιστικών προσαρμογών στον εγκέφαλο. Επειδή αυτά τα φάρμακα έχουν τόσο ευρεία δράση, υπάρχει μικρή κατανόηση όλων των αντισταθμιστικών αλλαγών που προκαλούν.

Αντικαταθλιπτικά

Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) λειτουργούν εμποδίζοντας τη φυσιολογική επαναπρόσληψη της σεροτονίνης από τη συναπτική σχισμή, και έτσι αυτός ο νευροδιαβιβαστής παραμένει σε αυτήν περισσότερο από το φυσιολογικό. Ως εκ τούτου, θεωρείται ότι αυξάνουν τη σεροτονινεργική δραστηριότητα.

Η σεροτονίνη είναι ένας πολύ κοινός νευροδιαβιβαστής. Ως απάντηση σε αυτή τη “διαταραχή”, ο εγκέφαλος μειώνει τη δική του σεροτονινεργική δραστηριότητα. Οι νευρώνες του εγκεφάλου αρχίζουν να απελευθερώνουν λιγότερη σεροτονίνη και, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ολόκληρη η δεξαμενή σεροτονίνης στον πρόσθιο εγκέφαλο μειώνεται. Επιπλέον, οι νευρώνες μειώνουν την πυκνότητα των εγκεφαλικών υποδοχέων τους για τη σεροτονίνη. Η χρόνια θεραπεία με έναν SSRI μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των υποδοχέων σεροτονίνης στον εγκέφαλο κατά 50%. Σε αυτό το σημείο, ο εγκέφαλος έχει “απευαισθητοποιηθεί” στη σεροτονίνη.

Οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης (SNRIs) μπλοκάρουν τη φυσιολογική επαναπρόσληψη τόσο της σεροτονίνης όσο και της νορεπινεφρίνης και ως εκ τούτου, θα περιμέναμε ότι ο εγκέφαλος, λόγω των αντισταθμιστικών μηχανισμών του, απευαισθητοποιείται και στους δύο αυτούς νευροδιαβιβαστές με τη χρήση τους.

Διεγερτικά

Η ριταλίνη και άλλα διεγερτικά που συνταγογραφούνται για τη ΔΕΠΥ αυξάνουν τα επίπεδα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Αυτό το επιτυγχάνουν είτε αυξάνοντας την απελευθέρωση ντοπαμίνης από τους νευρώνες, είτε εμποδίζοντας τη φυσιολογική επαναπρόσληψη της ντοπαμίνης από τη συναπτική σχισμή. Η κοκαΐνη επίσης αυξάνει τα επίπεδα ντοπαμίνης με τον τελευταίο τρόπο.

Image: National Institute of Drug Abuse

Η ντοπαμίνη είναι ένας σημαντικός νευροδιαβιβαστής στον εγκέφαλο και, ως αντισταθμιστική αντίδραση σε μια τέτοια λειτουργία του φαρμάκου, ο εγκέφαλος μειώνει τις δικές του ντοπαμινεργικές λειτουργίες. Οι νευρώνες του εγκεφάλου μπορεί να αρχίσουν να απελευθερώνουν λιγότερη ντοπαμίνη και να μειώσουν την πυκνότητα των υποδοχέων του εγκεφάλου για την ντοπαμίνη- υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να μειωθεί και ο αριθμός των ντοπαμινεργικών νευρώνων.

Βενζοδιαζεπίνες

Οι βενζοδιαζεπίνες επηρεάζουν έναν νευροδιαβιβαστή γνωστό ως GABA. Σε αντίθεση με τη ντοπαμίνη και τη σεροτονίνη, οι οποίες μεταδίδουν ένα “διεγερτικό” μήνυμα που προκαλεί την πυροδότηση του μετασυναπτικού νευρώνα, το GABA αναστέλλει τη νευρωνική δραστηριότητα. Ο μετασυναπτικός νευρώνας είτε πυροδοτείται με βραδύτερο ρυθμό είτε σταματά να πυροδοτείται για ένα χρονικό διάστημα. Το GABA, στην ουσία, δρα ως “φρένο” στη νευρωνική δραστηριότητα στον εγκέφαλο.

Μια βενζοδιαζεπίνη συνδέεται με τον υποδοχέα του GABA στον νευρώνα και με αυτόν τον τρόπο ενισχύει τις ανασταλτικές επιδράσεις του GABA. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πιέζει προς τα κάτω το φρένο του GABA, και ως αποτέλεσμα, μια βενζοδιαζεπίνη καταστέλλει τη δραστηριότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Ως ανταπόκριση σε μια βενζοδιαζεπίνη, ο εγκέφαλος μειώνει την παραγωγή του GABA και μειώνει την πυκνότητα των υποδοχέων του GABA. Ως αποτέλεσμα, το σύστημα “φρεναρίσματος” του εγκεφάλου μειώνεται ή εξασθενεί.

Σταθεροποιητές της διάθεσης

Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται ως σταθεροποιητές της διάθεσης. Το λίθιο είναι το ελαφρύτερο μέταλλο της φύσης (σε αντίθεση με ένα συνθετικό φάρμακο), και έχει εγκεφαλικά εξασθενητικά αποτελέσματα, αν και ο ακριβής μηχανισμός δράσης του παραμένει άγνωστος. Τα φάρμακα κατά των επιληπτικών κρίσεων που χρησιμοποιούνται ως σταθεροποιητές της διάθεσης μπορεί να μεταβάλλουν την εγκεφαλική δραστηριότητα επηρεάζοντας τους διαύλους ιόντων στις κυτταρικές μεμβράνες- τα φάρμακα αυτά μπορεί επίσης να ενισχύουν τις επιδράσεις του GABA, όπως μια βενζοδιαζεπίνη. Τα άτυπα αντιψυχωτικά που χρησιμοποιούνται ως σταθεροποιητές της διάθεσης μπλοκάρουν τις οδούς της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο και έτσι περιορίζουν τη δραστηριότητα στους μετωπιαίους λοβούς, το μεταιχμιακό σύστημα και τα βασικά γάγγλια.

Έρευνα που συνέταξε ο Robert Whitaker

Copyright Madinamerica.com